Aṣṭamaḥ sargaḥ
Technical Details
aṣṭamaḥ sargaḥ
sūryāstakālavarṇanam
tatrāntare bimbamamandarāgaṃ papāta bhānodiśi paścimāyām|
ākāśakośād galitasya nīlād ākṛṣṭalīlaṃ maṇidarpaṇasya||1||
ākāśasindhoraparāhṇakarṇadhārādhipaḥ saṃhṛtaraśmijālaḥ|
prakṣepaṇībhiḥ sphaṭikātmikābhirdigantatīraṃ taraṇiṃ nināya||2||
aśokapuṣpastabakābhitāmramastācale maṇḍalamuṣṇabhānoḥ|
babhāra sindhormathane viṣaktapravālavallīvalasya śobhām||3||
bhāsvānabhīpsuḥ parālokayātrāṃ padmākareṣu pratibimbalakṣāt|
āpracchanārthaṃ priyabāndhavānāmambhojinīnāmiva sampraviṣṭaḥ||4||
krameṇa madhyaṃ caramāmburāśeḥ prābhākaraṃ bimbamalañcakāra|
harinmaṇiśyāmamivācyutasya vakṣaḥsthalaṃ kaustubhanāma ratnam||5||
āvartavegādaparamburāśerāvṛttabimbaṃ haridaśvabimbam|
bhūyo'pi cakrabhramamunmṛjārthamāropitaṃ viśvasṛjeva reje||6||
mayā vinābdhiḥ pralayaprasaṅgaṃ velā kadācinna vilaṅghiteti|
satyaṃ cakāreva tadaṅgahastairādāya taptāruṇalohakūṭam||7||
dināvasānena parīkṣakeṇa mandapradīptidyumaṇirmahārhaḥ|
aurvāgninā tejayituṃ kilāntarudanvaṅgārabhare nirastaḥ||8||
astaṅgate bhartari bhṛṅgamālāmaṅgalyasūtraṃ divasāntadhātrī|
ambhojinīnāmapasaurabhāṇāmapākarodamburuhopakaṇṭhāt||9||
viśleṣaduḥkhādiva tigmabhānoḥ saṅkocabhājāṃ nalinīvadhūnām|
śokāgnidhūmālirivojjajṛmbhe bhṛṅgāvalī paṅkaruhānanemyaḥ||10||
saurabhyalobhāt savidhe carantī bhṛṅgāvalī padmavaneṣu reje|
viyoginībhirnalinīvadhūbhirvyāpāritodvandhanavāgureva||11||
vihāya bhāsvān nalinīṃ sarāgāmastaṅgato'bhūnmama bālyamitram|
ityātiyogādiva cakravākastyaktvā priyāṃ dīnataraṃ rarāsa||12||
pratāyamānā prathametarasmin kāṣṭhāntarāle kanati sma sandhyā|
divāniśānyo'nyanipīḍanena jājvalyamānā jvalanaprabheva||13||
astaṅgataṃ bhāskaramambaraśrīrālokya śokātiśayākuleva|
nakṣatramuktākṣavaṭaṃ dadhānā sandhyātapaṃ cīvaramālalambe||14||
rudrākṣamālāvalayojjvalāni tapodhanānāṃ karapallavāni|
sandhyāpraṇāmāya sabhṛṅgacakraiḥ saṅkocamāpuḥ saha padmaṣaṇḍaiḥ||15||
ākāśanīlotpalabhṛṅgabhaṅgirāśāvadhūnīlapaṭottarīyam|
viśvambharābhūmigṛhapraveśo'pyajṛmbhatāndhaṅkaraṇī tamisrā||16||
niṣyandamānairiva candrakāntairnirvāpitānāṃ tapanopalānām|
samīoiraṇotthā iva dhūmasārthāstamobharāstarurantarikṣam||17||
pradoṣavedhāḥ pravarasya tārāpraśastivarṇān likhituṃ himāṃśoḥ|
payodavīthīphalakaṃ tamisramaṣīprakārairmalinīcakāra||18||
śarvasya sandhyādhṛtatāṇḍavasya kaṇṭhaprabhāpuñja ivāndhakāraḥ|
jvaliṣyatāmoṣadhipādapānāṃ kiñcāvṛṇod dhūma ivāntarikṣam||19||
āvavrurākāśamatiprabhūtā āśāntaparyastatamaḥ samūhā|
kūlaṅkaṣāḥ prāvṛṣi vārirāśiṃ kalindaputryā iva vāripūrāḥ||20||
vibhāvarīcampakakarṇapūrā babhāsire veśmasu dīpalekhā|
palāyamānasya raveḥ paṭiṣṭhairbandīkṛtā bhāsa ivāndhakāraiḥ||21||
jijñāsamānāstimirapravṛttimarkasya cārā iva sañcarantaḥ|
sandhyākṛśānoriva viṣphuliṅgāstamomaṇīnāṃ vyarucan nikāyāḥ||22||
niśāndhakāraprakarāmbuvāhaniṣṭhyūtadhārākarakābhirāmaiḥ|
tārāgaṇairdanturamantarikṣaṃ kāntiṃ dadhau kairavakānanasya||23||
niraṃkuśānāṃ timiradvipānāṃ śuṇḍāvikīrṇairiva śīkaraughaiḥ|
uddāmaśobhairnikarairuḍūnāṃ tārāpathaḥ śarkarilo babhūva||24||
tamālanīlaṃ tagarāvadātaistārāgaṇairdanturamantarikṣam|
agastyapītasya jahāra sindhorākīrṇamuktānikarasya śobhām||25||
samudragarbhāntaramāśrayantaṃ tamo'pahaṃ candramasaṃ tanūjam|
samudvahantī śatamantukāṣṭhā śanairmukhe pāṇḍaratāmayāsīt||26||
cakāśire candramasaḥ samutthāḥ samudragūḍhasya mayūkhamālāḥ|
pītpā pravāhaṃ timibhiḥ sarandhraiḥ śirobhirūrdhvaprahitā ivāpa||27||
ardhoditaḥ śītakarasya bimbaḥ kiñcit samāviṣkṛtalāñchanaśrīḥ|
śṛṅgārayonestrijagajjigīṣorviṣāṅkito bāṇa ivārdhacandraḥ||28||
tamālanīlasya samudraviṣṇostārādhibhūmaṇḍalapuṇḍarīkam|
āvartanābhīvivarādudasthādālakṣyacihnabhramarābhirāmam||29||
samujjihānaṃ lavaṇābdhimadhyāt tārāpatermaṇḍalamuttaraṅgāt|
uvāha tasmādabhimathyamānādunmajjadairāvatakumbhalīlām||30||
udyacchamānastuhināṃśumālī yataḥ pravālāruṇamaṇḍalo'bhūt|
tadvāḍavenārṇamūṣikāyāmāvarjitairāhita eva ratnaiḥ||31||
sadhairyamādāya taṭeṣu pādaṃ pūrvādrimārohati rājasiṃhe|
bhūtā iva dhvāntamataṅgajendrā mahībhṛtāṃ gahvaramāśrayante||32||
astādriśṛṅgaskhalitāgrapādaḥ papāta bhāsvānaparāmburāśau|
itīva bhītaḥ kaṭakān kareṇa spṛṣṭvāruroha prathamādriminduḥ||33||
navodayālohitamindubimbaṃ vididyute pārvaṇamambarānte|
sāyāhnamudrādhikṛtena dhātudraveṇa saṃnyastamivaikacihnam||34||
vibhāvarīśaḥ karapallavena bhṛṅgāvalīmaṅgalasūtramālām|
kusudvatīnāṃ kumudopakaṇṭhe saṃyojayāmāsa sakautukānām||35||
ākarṇya gānaṃ madhupāṅganānāṃ karṇāmṛtaṃ pīta ivāmṛtāṃśuḥ|
dideśa tābhyo makarandagarbhamāmudritaṃ kairavakośajātam||36||
patyuḥ karasparśapariślathasya tamisrakeśasya niśāṅganāyāḥ|
navaprasūnairiva viprakīrṇairnakṣatrajālaiḥ śuśubhe nabhaḥśrīḥ||37||
vipakvatārādhipabimbaśaṅkhavimuktamuktāphaladantureva|
vyomāpagāśīkararājiteva vididyute tārakitā nabhaḥśrīḥ||38||
ākāśaśayyātalamaśnuvāne sudhākare bhartari sānurāge|
śyāmāṅganāyāstimirāntarīyamākāśamadhyādapayātamāsīt||39||
patiḥ paśunāmiva kālakūṭaṃ patiṃ nadīnāmiva kumbhayoniḥ|
ādāya candraḥ karapallavena gāḍhāndhakāraṃ kavalīcakāra||40||
viyogaduḥkhādiva pāṇḍarāṅgīṃ vilambamānabhramarālakāntām|
kumudvatīmāsavapuṣpadigdhāmāśvāsayāmāsa kareṇa candraḥ||41||
velājaleṣu maṇidarpaṇavibhrameṣu cchāyāgatena śaśalāñchanamaṇḍalena|
vārākaro varuṇabhūpatinā maṇīnāmekākaro racitamudra ivāśaśaṅka||42||
antaḥ parisphuritabālatamālakāntirālakṣyate sma rajanīkaramaṇḍalaśrīḥ|
āsṛkvabhāgavivṛtānanasaiṃhikeyadaṃṣṭrākarālagaraladravamudriteva||43||
bimbaṃ pradarśitakuraṅgakalaṅkarekhaṃ vyaktaṃ babhau kumudinīkuladaivatasya|
āvartamaṇḍalamivācalasārvabhaumakanyākalindatanayāmilanopajātam||44||
antaḥsphuranmṛgakalaṅkamabhaṃgurābhamatyarthameva śuśubhe dvijarājabimbam|
tāṭaṅkacakramiva dantamayaṃ tamisrāvāmabhruvo marakatāṅkitamadhyadeśam||45||
antarmalīmasamabhādamṛtāṃśubimbamambhodavātamalinodaradarpaṇābham|
kaṇṭhaprabhaprasarakarburitāntarālaṃ bhikṣākapālamiva kiñca kapālapāṇeḥ||46||
spaṣṭe pradoṣasamaye narapālasūnustvaṣṭrā samāracitamaṅgalamaṇḍanaśrīḥ|
vārāṅganābhirabhito maṇidīpikābhirāsevitaḥ svabhavanaṃ punarājagāma||47||
iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye aṣṭamaḥ sargaḥ||